Volgens het oude kinderrijmpje 'Sticks and stones may break my bones, but words will never hurt' me hoef je je niet zo druk te maken over kwetsend of stigmatiserend taalgebruik. Maar is dat wel zo? En moet je je daar als onderzoeker iets van aantrekken?
Als je de overheid mag geloven, is taalgebruik ontzettend belangrijk. In 2016 schrapte die het woord ‘allochtoon’ uit haar vocabulaire. Voortaan wordt er gesproken over ‘mensen met een migratieachtergrond’. En vorig jaar werd de term ‘lager opgeleid’ in de ban gedaan, we hebben het nu over ‘praktisch geschoolden’. Naast de overheid vragen ook patiëntenverenigingen om ander taalgebruik. Zij bepleiten vaak person-first taal, waarbij je mensen niet vereenzelvigt met hun aandoening. Je hebt het dan over personen met verward gedrag, mensen met dementie of iemand met een drugsverslaving in plaats van over verwarde personen, dementerenden en drugsverslaafden.
Als onderzoeker doet zich een praktisch probleempje voor als je mensen heel netjes met person-first taal aan wil spreken in je artikelen of subsidieaanvragen: je hebt te maken met een strenge woordlimiet. Hoewel er wetenschappers zijn die zonder blikken of blozen de afkorting MMEM zouden introduceren om mensen met een migratieachtergrond aan te duiden, leest dat natuurlijk niet erg lekker.
Mijn ervaring is dat je taalgebruik vanzelf respectvoller wordt als je je onderzoeksdoelgroep in levenden lijve ontmoet. Een mooi voorbeeld is een subsidiegever die een call uitdeed naar onderzoek over kansarme gezinnen. Stel je eens voor dat iemand je kansarm noemt! Na verloop van tijd deed zich bij deze subsidiegever echter een verandering voor. Ze stelden een klankbordgroep in met mensen uit de doelgroep die meekeken en adviseerden bij elke fase van het onderzoeksprogramma. Inmiddels wordt de doelgroep door hen ‘gezinnen in achterstandssituaties’ genoemd.
Je kunt natuurlijk proberen om tegenover mensen zelf en in de media goed te letten op je taalgebruik. Maar lukt dat wel als je in het dagelijks leven je taalgebruik niet aanpast? En als je in wetenschappelijke artikelen over diabetici, kansarme gezinnen of alcoholverslaafden blijft praten? Ben je je ervan bewust dat mensen meer zijn dan het kenmerk of de aandoening waar jij onderzoek naar doet?
Blog door Gera Nagelhout
(deze blog verscheen ook op de website van Observant)